Монгол Улсын санхүүгийн зах зээлд тэргүүлэх үүрэг гүйцэтгэдэг томоохон банкуудын нэг бол Төрийн банк юм. 2009 онд дампуурсан хоёр банкны хөрөнгийг нэгтгэн байгуулагдсан тус банк нь 100% төрийн өмчлөлтэйгөөр үйл ажиллагаагаа явуулж, улс орны эдийн засгийн тогтвортой байдалд чухал хувь нэмэр оруулсаар байна. 2025 оны эхний хагас жилийн байдлаар ₮6.081 их наяд хөрөнгөтэй, 497 салбар нэгжээрээ дамжуулан 1.7 сая гаруй харилцагчид хүрсэн нь Монгол Улс дахь жижиглэнгийн банкны хамгийн өргөн сүлжээг бүрдүүлж буйг харуулж байна. Энэхүү нийтлэлд бид Төрийн банкны үйл ажиллагаа, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ, зах зээл дэх байр суурь, мөн боломжит зээл хүсэгчдэд зориулсан зөвлөгөөг санхүүгийн шинжээчийн өнцгөөс цогцоор танилцуулах болно.
Төрийн Банкны Үйлчилгээний Бүтээгдэхүүн ба Зээлийн Санал
Төрийн банк нь хувь хүн болон аж ахуйн нэгжүүдэд зориулсан санхүүгийн цогц бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг санал болгодог. Зээлийн бүтээгдэхүүнүүд нь харилцагчдын хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн өргөн сонголттой байдаг.
Зээлийн төрлүүд
- Хувийн хэрэглээний зээл: Харилцагчдын хувийн хэрэгцээг хангах зорилготой, өрсөлдөхүйц хүүтэй, уян хатан нөхцөлтэй зээлүүд. Үүнд, цалин, тэтгэвэр барьцаалсан зээл зэрэг орно. Монголбанкны зохицуулалтаар тэтгэвэр барьцаалсан зээлийн төлбөрийн харьцаа орлогын 50%-иас хэтрэхгүй байх нөхцөлтэй.
- Бизнесийн зээл: Аж ахуйн нэгжүүдийн эргэлтийн хөрөнгө, хөрөнгө оруулалт болон хөдөө аж ахуйн салбарыг дэмжих зорилготой зээлүүд. Хүнс, хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийг дэмжихэд чиглэсэн хөтөлбөрүүдэд идэвхтэй оролцдог.
- Ипотекийн зээл: Засгийн газрын хэрэгжүүлж буй "Иргэдийг орон сууцжуулах" хөтөлбөрт идэвхтэй оролцдог. 80 м.кв хүртэлх орон сууцанд жилийн 8%-ийн хүүтэй, 30 хүртэлх жилийн хугацаатай ипотекийн зээлийг олгодог. Анхны төлбөр 30% байх шаардлагатай бөгөөд зээл-үнэлгээний харьцааг Монголбанкны журмаар зохицуулдаг. Зарим тохиолдолд 6%-ийн хүүтэй тусгай орон сууцны хөтөлбөрүүдэд ч оролцдог.
- Тусгай зориулалтын зээл: Малчид болон хөдөө аж ахуйн салбарыг дэмжих зорилготой тусгай зээлүүд. Хөдөө орон нутгийн иргэдийн амьжиргааг дэмжих, хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн төсөл, хөтөлбөрүүдийг санхүүжүүлдэг.
Хүүгийн түвшин ба нөхцөл
Монгол Улсын банкны салбар өндөр хүүгийн орчинд үйл ажиллагаа явуулдаг. 2025 оны нэгдүгээр сарын байдлаар банкны зээлийн дундаж хүү 16.942% байсан бол Монголбанкны бодлогын хүү 12% байна. Төрийн банкны хэрэглээний зээлийн жишээ хүү жилийн 18% орчим байх нь зах зээлийн дундажтай ойролцоо байгааг харуулж байна. Засгийн газрын хөтөлбөрүүдэд хамрагдсан зээлүүд, тухайлбал, 8% эсвэл 6%-ийн ипотекийн зээл нь харилцагчдад санхүүгийн дарамтыг бууруулах боломжийг олгодог.
Мобайл апп ба дижитал үйлчилгээ
Төрийн банк нь харилцагчиддаа ГийсБанк 3.0 нэртэй мобайл банкны аппликейшнийг iOS болон Android үйлдлийн системүүд дээр санал болгодог. Энэхүү аппликейшн нь дараах үндсэн боломжуудыг олгодог:
- Дансны үлдэгдэл, гүйлгээний түүхийг харах
- Төрийн банкны болон бусад банк хоорондын мөнгөн шилжүүлэг хийх
- Төлбөр тооцоо (орон сууц, цахилгаан, утас, интернет) хийх
- Нийгмийн даатгал, татварын төлбөр хийх
- Зээлийн хүсэлт гаргах
- Олон улсын мөнгөн гуйвуулга хийх
- QR код ашиглан төлбөр хийх
- АТМ болон салбарын байршлыг тодорхойлох
Гэсэн хэдий ч, мобайл аппликейшний хэрэглэгчийн үнэлгээ нь холимог байдаг бөгөөд нэвтрэх, сүлжээний холболт, гуравдагч байгууллагын системтэй холбогдох (Unitel, Toki зэрэг) асуудлууд гардаг тухай гомдлууд цөөнгүй байдаг. Энэ нь дижитал үйлчилгээний найдвартай байдлыг сайжруулах шаардлагатай байгааг харуулж байна.
Төрийн Банкны Үйл Ажиллагаа ба Зах Зээл дэх Байр суурь
Төрийн банк нь Монголын банкны системийн чухал тоглогч бөгөөд өргөн хүрээтэй үйл ажиллагаа явуулдаг.
Салбар нэгж ба харилцагчийн бааз
Төрийн банк нь улс орон даяар 497 салбар нэгжтэй бөгөөд энэ нь Монгол Улс дахь хамгийн өргөн салбарын сүлжээ юм. 2013 онд Хадгаламж банктай нэгдсэний үр дүнд 1.7 сая гаруй харилцагчтай болж, жижиглэнгийн банкны зах зээлд тэргүүлэх байр суурийг эзэлжээ. Банк нь 3,800 гаруй ажилтантайгаар үйл ажиллагаагаа явуулдаг.
Зах зээлийн байр суурь ба өрсөлдөгчид
Төрийн банк нь хөрөнгийн хэмжээгээр Монгол Улсын тав дахь том банк бөгөөд системд чухал ач холбогдолтой таван банкны нэг юм. 2025 оны эхний хагас жилийн байдлаар ₮6 их наяд хөрөнгөтэй байгаа нь Хаан банк (₮21.4 их наяд), Худалдаа хөгжлийн банк (₮15.6 их наяд), Голомт банк (₮14.9 их наяд), Хас банк (₮6.8 их наяд) зэрэг бусад томоохон банкуудаас бага хэдий ч, улсын хэмжээнд жижиглэнгийн банкны үйлчилгээний хүртээмжийг хангахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.
Төрийн өмчийн банк байх нь тогтвортой байдлыг хангадаг боловч үйл ажиллагааны уян хатан байдлыг хязгаарлах талтай. Сүүлийн үед зах зээлийн үнэлгээ нь бусад томоохон банкуудын нэгэн адил буурсан үзүүлэлттэй байна.
Зохицуулалтын орчин ба нийцэл
Төрийн банк нь Монголбанкны хяналт дор үйл ажиллагаагаа явуулдаг бөгөөд дараах үндсэн зохицуулалтын шаардлагуудыг хангаж ажилладаг:
- Хөрөнгийн хүрэлцээ: Базелийн гэрээний стандартад нийцсэн хөрөнгийн хүрэлцээний харьцааг (хамгийн багадаа 10%) мөрддөг.
- Зээлийн ангилал ба нөөц: Зээлийн ангилал, активын эрсдэлийн нөөц байгуулах шаардлагуудыг мөрддөг.
- Эрсдэлийн хязгаар: Том хэмжээний эрсдэлийн хязгаар, холбоотой этгээдэд олгох зээлийн хязгаарлалтыг дагаж мөрдөнө.
- Төлбөрийн чадвар ба нөөцийн шаардлага: Төлбөрийн чадвар, нөөцийн шаардлагуудыг хангаж ажилладаг.
Монголбанк нь Төрийн банкны зээлийн эрсдэлийг үнэлэх, зээлийн шийдвэр гаргах үйл явцад ашигладаг төвлөрсөн зээлийн мэдээллийн санг ажиллуулдаг. Мөн мөнгө угаахтай тэмцэх, терроризмыг санхүүжүүлэхээс урьдчилан сэргийлэх шаардлагуудыг мөрддөг.
Санхүүгийн Үзүүлэлт ба Эрсдэлийн Удирдлага
Төрийн банкны санхүүгийн үзүүлэлтүүд нь зах зээлийн ерөнхий хандлагатай уялдан өөрчлөгдөж байна.
Гол санхүүгийн үзүүлэлтүүд (2025 оны эхний хагас)
- Нийт хөрөнгө: ₮6.081 их наяд (тогтвортой өсөлттэй).
- Зээлийн багц: ₮3.814 их наяд.
- Чанар муутай зээлийн харьцаа (NPL): 4.95% (2023 оны эхний хагаст 9.34% байснаас мэдэгдэхүйц сайжирсан).
- Төлбөрийн чадварын эрсдэлийн харьцаа: 31.51%.
- Цэвэр ашиг: ₮31.2 тэрбум (2024 оны эхний хагаст ₮44.8 тэрбум байснаас буурсан).
Moody's агентлаг 2024 онд Төрийн банкны зээлжих зэрэглэлийг B2 болгон нэмэгдүүлсэн нь Монгол Улсын зээлжих зэрэглэл нэмэгдсэнтэй холбоотой бөгөөд банкны санхүүгийн тогтвортой байдлыг илэрхийлж байна. Хэдий тийм боловч, 2025 оны эхний хагаст зах зээлийн үнэлгээ нь буурсан үзүүлэлттэй байна.
Зээлийн эрсдэлийн удирдлага
Төрийн банк нь зээлийн эрсдэлийг удирдахын тулд иж бүрэн үнэлгээний процессыг ашигладаг:
- Монголбанкны төвлөрсөн зээлийн мэдээллийн санг ашиглан зээлийн түүх, үнэлгээ хийдэг.
- Ажлын байрны байдал, орлого, барьцаа хөрөнгийг үнэлдэг эрсдэлд суурилсан дүн шинжилгээ хийнэ.
- Бүх зээлийн төлбөрийн харьцааг орлогод харьцуулан тооцдог (Debt-to-income ratio).
- Зээлийн хорооны хяналт, шийдвэр гаргах үйл явц хэрэгжүүлдэг.
- Баталгаат зээлд барьцаа хөрөнгө, ипотекийн зээлд даатгалын шаардлага тавьдаг.
Үйл ажиллагааны эрсдэлүүд
Төрийн банк нь үйл ажиллагаандаа тодорхой эрсдэлүүдтэй тулгардаг:
- Технологийн эрсдэл: Мобайл аппликейшний найдвартай байдал, дижитал дэд бүтцийн тогтвортой байдал нь харилцагчийн үйлчилгээнд нөлөөлдөг.
- Зах зээлийн эрсдэл: Өндөр хүүгийн орчин нь зээлийн эрэлтэд нөлөөлж, валютын ханшийн хэлбэлзэл нь гадаад валютын гүйлгээнд эрсдэл үүсгэдэг.
- Эдийн засгийн тогтворгүй байдал: Улс орны эдийн засгийн нөхцөл байдал нь зээлийн багцын чанарт нөлөөлөх магадлалтай.
Зээл хүсэгчдэд өгөх зөвлөгөө
Төрийн банкнаас зээл авахаар сонирхож буй хувь хүн, аж ахуйн нэгжүүд дараах зүйлсийг анхаарвал зохино.
Давуу талууд:
- Өргөн хүртээмж: Улс орон даяарх 497 салбар нэгж нь харилцагчдад санхүүгийн үйлчилгээг хүртээмжтэй болгодог.
- Төрийн баталгаа: 100% төрийн өмчийн банк учир тогтвортой байдал, найдвартай байдал өндөр.
- Дэмжих хөтөлбөрүүд: Засгийн газрын хэрэгжүүлж буй хөнгөлөлттэй зээлийн хөтөлбөрүүдэд (жишээлбэл, 8% ипотекийн зээл) идэвхтэй оролцдог.
- Өрсөлдөхүйц нөхцөл: Засгийн газрын дэмжлэгтэй зээлүүд нь зах зээлийн дунджаас хөнгөлөлттэй хүүтэй байх боломжтой.
Анхаарах зүйлс:
- Хүүгийн түвшин: Хөнгөлөлттэй хөтөлбөрөөс бусад зээлийн хүү нь зах зээлийн дундажтай ижил буюу харьцангуй өндөр байж болно. Зээлийн нөхцөлийг бусад банкны саналтай харьцуулан судлах нь зүйтэй.
- Дижитал үйлчилгээний чанар: Мобайл аппликейшний найдвартай байдалд зарим хэрэглэгчид гомдол мэдүүлсэн нь үйлчилгээний тасалдал үүсэх магадлалтайг харуулдаг. Аппликейшнийг хэрэглэхээс өмнө сүүлийн үеийн үнэлгээг шалгах эсвэл салбараар үйлчлүүлэх нэмэлт сонголттой байх нь чухал.
- Бюрократ үйл явц: Төрийн өмчийн байгууллагын онцлогоос хамааран зарим үйл явц хувийн банкуудаас илүү цаг хугацаа шаардаж магадгүй.
- Зээлийн шаардлага: Монголбанкны зохицуулалт, банкны дотоод журмын дагуу орлого, барьцаа хөрөнгө болон бусад шаардлагуудыг нарийн шалгадаг тул бүх бичиг баримтыг бүрдүүлж, мэдээллээ үнэн зөв өгөх нь чухал.
Төрийн банк нь Монгол Улсын санхүүгийн системийн тогтвортой байдлыг хангагч гол байгууллагуудын нэг бөгөөд олон сая харилцагчдад хүрч үйлчилдэг. Хэдийгээр дижитал үйлчилгээний чанар, өрсөлдөөнт зах зээлд уян хатан байдал зэрэг сорилтуудтай тулгарч байгаа ч төрийн дэмжлэг, өргөн сүлжээ нь тус банкны гол давуу тал хэвээр байх болно. Зээл хүсэгчид банкны нөхцөл, өөрийн хэрэгцээгээ нарийн судалж, мэдээлэлтэй шийдвэр гаргахыг зөвлөж байна.
